基地反对派失守 驻日美军新基地建设进一步加快
??р?п теле | |
![]() | |
Телде? ??атама?ы |
百度 若按照这份规划,印度成为一个“有声有色的世界大国”的梦想似乎是指日可待。
???????? ??????????? |
---|---|
Телде беле?сел?р |
2 |
Классификация | |
Категория | |
?лифба |
??р?п я?ыуы[d] ??м ??р?п алфавиты |
Тел коды | |
ГОСТ 7.75–97 |
ара 050 |
ISO 639-1 | |
ISO 639-2 | |
ISO 639-3 | |
![]() | |
??р??п теле? (??р. ????????, ?л-??р?би?) Афро-Азия ?аил??ене? семит тарма?ына ?арай. ??р?п теленд? ??йл?ше?сел?р ?аны — я?ынса 300 миллион кеше. ??рь?н китабы я?ыл?ан классик ??р?п телен б?т? донъя мосолмандары дини ма?саттар?а ?уллана.
Тарихы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??р?п теле афро-азиатик ?аил?не? семит тарма?ына ?арай. Был тарма??а ?ара?ан телд?р?е? байта?ы — ??ле? телд?р, тулы?ынса ?улланыу?ан сы??андар й? дини ма?саттар?а ?ына ?улланыла. ??р?п теле и??, кире?енс?, донъя буйлап ки? тарал?ан. Бы?а ислам динене? ??еше?е, айырыуса мосолмандар?ы? изге китабы, ??р?п теленд? я?ыл?ан ??рь?н с?б?бсе.
???р?п теле? термины т?? башлап бе??е? эра?а тиклемге я?ынса III быуат?а ?ара?ан борон?о й???д сы?ана?тарында осрай. VII быуат баштарында беренсе я?ма ?омарт?ы — ??рь?н китабы п?й?а була. Шул осор?а ислам мен?н берг? ??р?п теле ки? тарала башлай. Бер быуат сама?ы ?те?г?, ??р?п теле Урта Азияла?ы Амударъя йыл?а?ынан алып Атлантик океан?а тиклем ?у?ыл?ан, хатта Европаны? Иберий ярымутрауына ?теп инг?н ?ур империяны? р?сми телен? ??ерел?.
Б?г?нг? к?нд? ??р?п теле донъяла и? тарал?ан телд?р?е? бере?е булып тора.
Классик, ???би ??м ??йл?ш телд?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??р?п телене? бер-бере?ен?н байта??а айырылып тор?ан ?с форма?ы бар.
Классик ??р?п теле, шулай у? ул ??рь?н ??р?п теле исеме а?тында билд?ле — ??рь?н китабы я?ыл?ан ??м ислам д??ерен? тиклемге д??ер??н алып ??р?п х?лиф?леге тар?алыуына тиклем ?улланыл?ан тел варианты. Теорияла классик ??р?п теленд? синтаксик ??м грамматик нормалар билд?л?н?, шулай у? классик ???лек бирел?. ?мм? ысынбарлы?та х??ерге автор?ар бер ?асан да тиерлек саф классик ??р?п теленд? я?май, уны? урынына и?? х??ерге стандарт ??р?п теле исеме а?тында билд?ле ???би телде ?уллана. Телде? был варианты ??р?п ба?маларында, радио, телевидение, реклама, фильмдар?а ?улланыла, ?ай?ы бер ??р?п халы?тары ?с?н ул — ??йл?? теле. ??р?п теленд? ??йл?ше?се белемле кешел?р?е? к?бе?е ???би ??р?п телен а?лай, т?рл? диалекттар?а ??йл?шк?н ??р?пт?р ?с?н ул — а?лашыу ысулы.
??р?п ??йл?? телен? уны? т?рл? ер??, т?рл? милл?т тарафынан ?улланыл?ан диалекттары кер?. Был диалекттар шул тиклем бер-бере?ен?н айырыла, хатта ?ай?ы бер тел белгест?ре улар?ы айырым телд?р тип ?арай. Телде? диалекттары ????тт? р?сми булма?ан ??йл?ше? м?хитенд?, м???л?н, сериалдар?а ??м ток-шоу?ар?а, шулай у? ?ай?ы бер?? я?ма р??ешт? ши?ыр?ар?а ??м рекламала ?улланыла.
М?х?мм?т п?й??мб?р д??еренд? ?к ??р?п телене? т?рл? диалекттары булыуы и?тибар?а лайы?. М?х?мм?т п?й??мб?р ??е М?кк?не?, ??р?п ярымутрауыны? к?нбайыш ?л?ш? диалектында ??йл?ш?, ??рь?н н?? ошо диалектта я?ыла. ?мм? был осор?а ??р?п ярымутрауыны? к?нсы?ыш диалектыны? абруйы ю?арыра? була, ??м ахыр?а ??рь?н ошо диалект?а ярашлы ??г?ртел?.
Т?п ??р?п теле диалекттары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
- ??р?п ярымутрауы т?рк?м?:
- х?лий? диалекты(Кувейт, Ира?, С???д ??р?бстаны, Б??р?йен, ?атар, Берл?шк?н ??р?п ?мирлект?ре, Оман)
- б??р?ни диалект (Б??р?йен, Оман)
- н?джди диалект (С???д ??р?бстаны)
- омани диалект (Оман)
- хиджази диалект (С???д ??р?бстаны)
- ши?и диалект (Оман)
- зофари диалект (Оман)
- к?в?йти диалект (Кувейт)
- й?м?ни диалект (Йемен, С???д ??р?бстаны, Сомали)
- Ира?и т?рк?м (й?ки Месопотамия т?рк?м?):
- С?ри?-Ф?л?стин т?рк?м?
- Мысыр т?рк?м? (й?ки Изохрон телд?ре):
- тшади диалект (Чад, Судан, К?нья? Судан)
- судани диалект (Судан)
- с?иди диалект (Мысыр)
- мысри диалект (Мысыр)
- джуби диалект (К?нья? Судан)
- М??риби т?рк?м?
- м??риби диалект (Марокко)
- тунис диалекты (Тунис, Ливия, Алжир)
- Алжир диалекты (Алжир)
- Ливия диалекты (Ливия)
- х?с?ни? диалекты (Алжир, Мали, Мавритания, Марокко, К?нбайыш Сахара)
- Джидж?л диалекты (Алжир)
- Мальт диалекты (Мальта)
- Сахара диалекты (Алжир, Нигер)
??р?п я?ма?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??р?п я?ма?ыны? т?п ??енс?леге шул: бында текст у? я?тан башланып, ?ул?а табан кит?. Тыныш билд?л?рен?н ?т?р а?тан ??к? ?арай к?т?релеп, осо у??а б?г?л? (?), ? ?орау билд??е у? я??а ?аратып ?уйыла (?). Цифр?ар и?? у?дан ?ул?а т?гел, ? ?улдан у??а у?ыла.
??р?п я?ыуында баш х?рефт?р ю?. Унда ??йл?м башында ла, я??ы?лы? исемд?р?? л? шул у? юл х?рефт?ре я?ыла.
??р?п я?ма?ыны? й?н? бер ??енс?леге — бында ?????ге б?т? х?рефт?р берг? ?ушып я?ылмай, бер ?к ??? икег?, ?ск?, хата унан да к?бер?к ?л?шк? б?леп я?ыла. С?нки ??р?п теленд? ??ен?н ?у? килг?н х?рефк? ял?ап, тоташтырып я?ып булмай тор?ан ???к х?рефт?р бар. Ошо с?б?пт?н ??р х?рефте? д?рт т?рл? я?ылышы бар:
- я??ы? — х?рефте? я??ы? я?ылышы;
- башта — ??? башында й?ки ??? эсенд?ге ?л?ш башында я?ылышы;
- уртала — ??? й?ки ?л?ш урта?ында я?ылышы;
- а?а?та — ??? й?ки ?л?ш а?а?ында я?ылышы.
Исеме | Транскрипция?ы | Я?ылышы | Я??ы? | ||
---|---|---|---|---|---|
А?а?та | Уртала | Башта | |||
?лиф | — | ?? | ?? | ? | ? |
б? | [b] | ?? | ??? | ?? | ? |
т? | [t] | ?? | ??? | ?? | ? |
?? | [θ] | ?? | ??? | ?? | ? |
джим | [d?], [ɡ] | ?? | ??? | ?? | ? |
х? | [?] | ?? | ??? | ?? | ? |
ха | [x] | ?? | ??? | ?? | ? |
д?л | [d] | ?? | ?? | ? | ? |
??л | [e] | ?? | ?? | ? | ? |
р? | [r] | ?? | ?? | ? | ? |
з?йн | [z] | ?? | ?? | ? | ? |
син | [s] | ?? | ??? | ?? | ? |
шин | [?] | ?? | ??? | ?? | ? |
сад | [s?] | ?? | ??? | ?? | ? |
дад | [d?] | ?? | ??? | ?? | ? |
та | [t?] | ?? | ??? | ?? | ? |
?а | [e?], [z?] | ?? | ??? | ?? | ? |
ъ?йн | [?] | ?? | ??? | ?? | ? |
?айн | [?] | ?? | ??? | ?? | ? |
ф? | [f] | ?? | ??? | ?? | ? |
?аф | [q] | ?? | ??? | ?? | ? |
к?ф | [k] | ?? | ??? | ?? | ? |
л?м | [l] | ?? | ??? | ?? | ? |
мим | [m] | ?? | ??? | ?? | ? |
н?н | [n] | ?? | ??? | ?? | ? |
?? | [h] | ?? | ??? | ?? | ? |
??? | [w] | ?? | ?? | ? | ? |
й? | [j] | ?? | ??? | ?? | ? |
??р?п теле фонетика?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]?у?ын?ылар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??р?п теленд? а, ?, у, ?, и, ы ?у?ын?ылары бар. Улар ?йтелеше буйынса ?ы??а ?у?ын?ылар?а ??м о?он ?у?ын?ылар?а б?лен?. О?он ?у?ын?ылар х?рефт?р яр?амында я?ыл?а, ?ы?ка ?у?ын?ылар и?? х?рефт?р?е? ??т?н?н й? а?тынан ?уйыл?ан махсус там?алар — х?р?к?л?р яр?амында билд?л?н?. ??р?пт?р ????тт? х?р?к??е? у?ып, я?алар, шулай ?а улар?ы ??рь?нд? ??м ??р?п теле ???лект?ренд? осратыр?а м?мкин.
Тартын?ылар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??р?п теленд? 28 тартын?ы ?н бар. Тартын?ылар ара?ында айырыуса эмфатик тартын?ылар тип атал?ан д?рт д, т, с, ? ?нд?ре ??енс?лекле. Улар дад, та, сад, ?а х?рефт?ре яр?амында я?ыла. Эмфатик тартын?ылар баш?аларынан ?атыра? ?йтеле?е мен?н айырыла. Был тартын?ылар артынан килг?н ?у?ын?ылар?а ла йо?онто я?ай — улар артынса ?, ?, и урынына а, у, ы ?у?ын?ылары ?улланыла. Бындай ?нд?р донъяны? баш?а бер теленд? л? осрамай, шу?а ла ??р?пт?р ????рен ?ай?ы бер?? Дад кешел?ре тип атай.
Тама? т?б? тартын?ылары ара?ында ?айн ??м ъ?йн х?рефт?ре мен?н билд?л?нг?н ?нд?р шулай у? и?тибар?а лайы?. Улар?ы? т??ге?е баш?орт теленд?ге ? х?рефе мен?н о?шаш я??ыра?а, икенсе?е и?? тама? мускулдары ?ы?ыл?анда барлы??а кил?. ????тт? был ?н баш?орт телен? к?ск?н ?????р?? ? х?рефе мен?н алмаштырыла й?ки б?т?нл?й т?ш?п ?ала.
??р?п телене? грамматика?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Семит ?аил??ен? ?ара?ан баш?а телд?р??ге ке?ек ?к, ??р?п телен? л? ?атмарлы ??м ????ти булма?ан морфология (?????р?е? тамыр?ан барлы??а киле? ысулы) хас. Тамыр ????тт? ?? тартын?ынан тора. Был тамыр артабан бихисап я?ы ?????р сы?ана?ына ??ерел?. М???л?н, ?к-т-б? тамырынан ?ына ошондай ?????р барлы??а кил?:
- ??????? — К?Т?Б? — ул я??ы
- ????????? — ?КТ?Б? — мин я?ам
- ???????? — КиТ?:Б?н — китап
- ??????? — К?Т?Б?н — китаптар
- ???????? — К?:ТиБ?н — я?ыусы
- ????????? — К?ТТ?:Б?н — я?ыусылар
- ??????????? — м?КТ?Б?т?н — китапхана
?.б.
??р?п грамматика?ында ?с килеш (т?п килеш,т?ш?м килеш ??м эй?лек килеш), ?с ?ан (берлек, икелек, к?плек), ике род (?????, женес) (????, м?з?кк?р — ир ??м ??????, м?энн?с — ?атын-?ы?) ??м ?с торош (билд??е?лек, билд?лелек ??м нейтраль) бар. Аны?лаусылар, исемд?р ке?ек ?к, килеш, ?ан, род ??м торош мен?н ??г?р?.
?ылымдар ?с?н зат (беренсе, икенсе ??м ?с?нс?), род ??м ?ан хас. Улар ?тк?н ??м ?тк?н булма?ан заман, т?п й?н?леш ??м т?ш?м й?н?леше, х?б?р, бойоро?, ихтималлы?, шарт ??йк?леше ??м к?сл? ??йк?леш (?у??ы?ы семит ?аил??ен? ?ара?ан телд?рг? хас) мен?н ??г?р?. Бынан тыш сифат ?ылымдар, ?ылымдан я?ал?ан исемд?р ?улланыла.
??р?п телене? баш?а телд?рг? йо?онто?о
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Инглиз, испан ??м улар?а ту?андаш телд?р х?к?м ??рг?н к?нбайыш илд?р?? т?? ?араш?а ??р?п теле я?ын да булма?ан ?ыма?. Шулай ?а ??р?п теле — инглиз, француз, португал, испан ??м баш?а телд?р ?с?н байта? ?????р сы?ана?ы. Урта быуат осоронда ???би ??р?п теле Европа м???ни?тен?, айырыуса ф?нд?р, математика ??м ф?лс?ф? ?лк??ен? ?ур йо?онто я?а?ан, ????мт?л?, Европа телд?ре ???леге л? бихисап ?????р?е унан ал?ан.
??р?п телен?н алын?ан ?????р ?ал-? тип башланыуынан танылып тора. Португал теленд?, м???л?н, aldeia (ауыл) й?ки Algarve, инглиз теленд? к?пт?рг? таныш algebra (алгебра), alchemy (алхимия) ??м alcohol (алкоголь).
711 йылдан алып 1492 йыл?а тиклем, Иберий ярымутрауында ислам дине х?к?м ??рг?н осор?а испан телене? Кастилия ??м баш?а к?п диалекттарына ??р?п телен?н к?п ?????р инеп ?ала. Х??ерге испан ???леге ??р?п телен?н бихисап ?????р?е ?? эсен? ал?ан, шулар и??бенд? taza (сыная?), loco (диуана) ??м café (?????). Бынан тыш, Испанияла байта? географик атамалар ??р?п теленд?.
??р?п теле шулай у?, башлыса XIX быуатта?ы М??риб илд?рене? ??м Алжир?ы? Франция тарафынан оккупация?ы ар?а?ында, француз телен? л? к?сл? йо?онто я?а?ан. К?п француз ?????ре, шулар ара?ында bougie (ш?м), sucre (ш?к?р) ??р?п ?????рен?н барлы??а килг?н.
??р?п телене? баш?орт телен? йо?онто?о
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Ислам донъя?ына ?ара?ан фарсы, т?р?к, ?а?а?, ?инд ??м баш?а телд?р мен?н бер р?тт?н, баш?орт телене? ???леген? бихисап ??р?п ?????ре керг?н. ??р?п телен?н ?????р ??л?штере?, баш?орттар?а ислам дине килеп керг?с, сама мен?н 7-8 быуаттар?а башлан?ан булыр?а тейеш, тип фараз итеп була. М???л?н, и? ки? тарал?ан ?????р — х?л?л, харам, г?на? ?.б.
Х??ерге й?нле баш?орт ??йл?шт?ренд? ??р?п ?????ре мен?н й?н?ш? шул у? м???н?не а?лат?ан т?п баш?орт ?????рен ?улланыу хас. М???л?н, ??р?ф-????т ???е урынына йола, н??ел ???е урынына ырыу, то?ом, г?на? ???е урынына я?ы? ???е йыш ?улланыла. Лексик я?тан был ?????р баш?орт теленд? — синоним хо?у?ында.
??р?п теле — сингармонизмлы тел т?гел, бында ????е? тамырында ?алын ?у?ын?ылар ?а, йомша? ?у?ын?ылар ?а булыр?а м?мкин. Баш?орт теле бер ????е? тамырында ике р?тте? ?у?ын?ылары (?алын й?ки йомша? ?у?ын?ылар) булыу?а юл ?уймай. ??р?п ?????ре, баш?орт ???леген? инг?нд?, ?у?ын?ы ?нд?р тулы?ынса баш?орт телен? хас бул?ан сингармонизм законына буй?она. М???л?н, дауа, ?алим, ???м ?.б.
??р?п я?ма?ы баш?орт теленд?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Х быуаттан баш?орттар м?хитен? ??р?п х?рефе мен?н я?ыл?ан т?рл? китаптар, я?малар килеп ин?. А?мы-к?пме ва?ыт ?те?г?, баш?орттар ????ре л? шул х?реф мен?н я?а башла?андар. ?? заманыны? у?ымышлылары ?улдан к?п н?м? я?ып ?алдыр?андар, улар ара?ында тарихи документтар мен?н ш?ж?р?л?р ??, эпос, легендалар ??м баш?алар ?а бар. Борон?о ??бер таштарында?ы, ??р т?рл? ??йк?лд?р??ге я?ыу?ар ?а ??р?п х?рефе мен?н баш?арыл?ан. XIX быуатта, XX быуат башында байта? китап, ???би ???р??р, журнал, газета, ??р т?рл? м??им документтар шул ??р?п х?рефе мен?н ба?ыл?ан. 1928-1930 йылдар?а тиклем партия, совет учреждениеларында эш й?р?т?? ?? ??р?п х?рефе мен?н алып барыл?ан.
??р?п теленд? ??йл?ше?сел?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]??р?п теле 300 миллиондан ашыу кеше ?с?н ту?ан тел. Башлыса улар 22 ??р?п иле — ??р?п лига?ыны? а?залары: Алжир, Б??р?йен, Джибути, Мысыр, Иордания, Ира?, Йемен, ?атар, Комор?ар, Кувейт, Ливан, Ливия, Мавритания, Марокко, Берл?шк?н ??р?п ?мирлект?ре, Оман, Ф?л?стин, С???д ??р?бстаны, С?ри?, Сомали, Судан, Тунис илд?ренд? й?ш?й.
??р?п теле р?сми телд?р?е? бере?е р??ешенд? ??р?п булма?ан ?с илд? — Израиль, Чад, Эритреяла ?абул ителг?н.
??р?п теле халы?-ара тел статусына эй?. Ул — Берл?шк?н Милл?тт?р Ойошма?ы ?уллан?ан алты телде? бере?е. Ул, бынан тыш, — Африка берл?шм??е, Ислам конференция?ы ойошма?ы, Ислам ??еш банкы ?ыма? халы?-ара ойошмалар?ы? р?сми теле булып тора.
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Павел Гусиерин. ?Арабский язык в современном мире? 2014 йыл 31 август архивлан?ан.
- ?Арабский язык? сайты 2013 йыл 14 март архивлан?ан.
- ?Arabic.ru? сайты 2015 йыл 25 июль архивлан?ан.
- Илдус ?мирхан ?Т??вид ф?не?
- Вашкевич Н.Н. ?Звуковые и грамматические особенности арабского языка?
- ??ли Ишбулатов ???р?п я?ма?ын ?йр?не?сел?рг? ?лифба?
- Ж?лил Кейекбаев ???р?п ??п фарсы телд?рен?н инг?н ?????р?? сингармонизм?
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ??л??етдинов И. ?. ??р?п теле // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Ar-Ru.ru — ??р?п-уры? ???леге (рус.)
- Umkin.ru — Уры?-??р?п ???леге (рус.)
- Madaris.ru — ??р?п телен ?йр?не?се мосолмандар ?с?н сайт, видео-д?рест?р (рус.)
- Arabic.ru 2015 йыл 25 июль архивлан?ан. — ??р?п теле ??м ??р?п донъя?ы (рус.)
- Arabi.ru — ??р?п телен ??м м???ни?тен ??й??сел?р форумы (рус.)
- Arabic-Keyboard.org — ??р?п клавиатура?ы (рус.)
Был м???л? Баш?орт Википедия?ыны? я?шы м???л?л?р исемлеген? ин?. |
- Страницы, использующие расширение JsonConfig
- Алфавит буйынса телд?р ??м диалекттар
- ??р?п теле
- Дини телд?р
- Телд?р
- Азия телд?ре
- Мысыр телд?ре
- С?ри? телд?ре
- Ира? телд?ре
- Судан телд?ре
- Чад телд?ре
- Йемен телд?ре
- Иордания телд?ре
- БМО-ны? р?сми телд?ре
- С???д ??р?бстаны телд?ре
- Семит телд?ре
- Алжир телд?ре
- Сомали телд?ре
- Тунис телд?ре
- Берл?шк?н ??р?п ?мирлект?ре телд?ре
- Оман телд?ре
- Бахрейн телд?ре
- Катар телд?ре
- Кувейт телд?ре
- Комор телд?ре
- Мавритания телд?ре
- Эритрея телд?ре
- Джибути телд?ре